Szaferowa (Jentys-Szaferowa) z Jentysów Janina Maria (1895–1983), botanik, profesor Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk.
Ur. 24 VI w Krakowie, była córką Stefana Jentysa (zob.) i Anny z Czermaków, siostrzenicą Wiktora Czermaka (zob.). Miała trzech braci: Stanisława (1890–1931), inżyniera rolnika, Czesława (1894–1930), prawnika, i Władysława (1898–1941), doktora praw, zmarłego w obozie koncentracyjnym Auschwitz.
Prawdopodobnie początkowe nauki pobierała Janina w domu, a od r. 1907 uczyła się w krakowskich prywatnych gimnazjach żeńskich, gdzie rozbudzone przez ojca zainteresowania przyrodnicze rozwinęła pod kierunkiem nauczycieli, najpierw fykologa Romana Gutwińskiego, w gimnazjum im. Królowej Jadwigi, a od r. 1910 paleobotanika, anatoma i morfologa roślin Franciszka Tondery w gimnazjum typu klasycznego Heleny Strażyńskiej. W gimnazjum tym w r. 1914 zdała maturę. W r. 1915 podjęła studia przyrodnicze na Wydz. Filozoficznym UJ; początkowo specjalizowała się w fizjologii, ale ostatecznie skupiła się na botanice. Dn. 18 III 1919 w Krakowie wyszła za mąż za Władysława Szafera (zob.). T.r. przerwała studia i podjęła pracę jako wolontariuszka w kierowanym przez męża Inst. Botanicznym UJ. Opracowała rodzinę Betulaceae do drugiego tomu redagowanej przez męża „Flory Polskiej. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. II: Dwuliścienne wolnopłatkowe: jednookwiatowe” (Kr. 1921). W r. 1922 została członkiem powstałego wtedy Polskiego Tow. Botanicznego. W r. akad. 1925/6 wróciła na studia; absolutorium uzyskała dopiero 30 IV 1930. Od 5 XI 1928 była współpracowniczką Komisji Fizjograficznej PAU. Dn. 25 III 1931 doktoryzowała się z filozofii w zakresie botaniki na Wydz. Filozoficznym UJ na podstawie napisanej pod kierunkiem męża rozprawy Budowa błon pyłków leszczyny, woskownicy i europejskich brzóz oraz rozpoznawanie ich w stanie kopalnym („Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU, Dział B: Nauki biologiczne” T. 28: 1929 nr 5); opracowała w niej podstawy rozpoznania w stanie kopalnym ziaren pyłku rodzajów Corylus, Myrica i Betula, oraz opisała nowe szczegóły strukturalne i fizyko-chemiczne egzyny (zewnętrznej warstwy ziarna pyłku) tych trzech rodzajów. W l. 1936–9 na zlecenie Inst. Badawczego Lasów Państwowych w Warszawie wykonywała badania nad brzozami; ich wyniki opublikowała w dwuczęściowej pracy Z badań biometrycznych nad zbiorowym gatunkiem Betula alba L. (I. Wielopostaciowość liści brzóz, „Inst. Badawczy Lasów Państw. Rozpr. i Spraw. S. A.” 1937 nr 26, II. O możliwości krzyżowania się gatunków Betula verrucosa Ehrh. i Betula pubescens Ehrh., tamże 1938 nr 40). W pierwszej z nich wykazała, że liście brzozy Betula alba L. na pędach wegetatywnych wykazują mniejszą zmienność (pod względem 9 cech, na ogólną liczbę 14 uwzględnionych) niż liście na pędach owocujących. W drugiej pracy, po przebadaniu fenologii pylenia dwóch gatunków brzóz Betula verrucosa Ehrh. i Betula pubescens Ehrh. wykazała, że pierwszy z nich kwitnie 10–12 dni wcześniej, nie ma więc okazji do zapylenia pyłkiem innego gatunku brzozy. Drugi z badanych gatunków kwitnie później i jest zapylany nie tylko własnym pyłkiem, ale również pyłkiem B. verrucosa i mieszańców, co jest przyczyną ogromnej zmienności gatunku. Posiadając zdolności malarskie, wykonywała S. ryciny do książek męża, m.in. „U progu Sahary” (Cieszyn 1925) i „Yellowstone, kraj gorących źródeł i niedźwiedzi” (Lw.–W. 1929). Razem opublikowali popularną książkę Kwiaty w naturze i sztuce (Lw. 1939, wyd. 2, W. 1948, wyd. 3, W. 1958), poruszającą związane z kwiatami zagadnienia z historii botaniki, historii sztuki i ekologii. Popularyzowała wiedzę przyrodniczą i ochronę przyrody w szkołach i wśród harcerzy, organizując imprezy oświatowe, kursy i odczyty, a także publikując artykuły w czasopismach i wygłaszając pogadanki w Polskim Radiu. Podczas okupacji niemieckiej trudniła się, w celu utrzymania rodziny, wypiekiem ciast i produkcją mydła.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej S. wróciła 1 II 1945 do pracy na UJ jako asystent wolontariusz, a od 1 IV t.r. starszy asystent w Zakł. Anatomii i Cytologii Roślin. W r. akad. 1945/6 prowadziła ćwiczenia z oznaczania roślin, a w następnych semestrach z anatomii roślin. Opublikowała popularny klucz przeznaczony dla uczniów szkół podstawowych pt. Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowanych (W. 1947, wyd. 32, W. 1992), będący w Polsce pracą botaniczną o największej liczbie wydań i największym łącznym nakładzie. Dn. 1 IX 1948 przeszła jako starszy asystent do Zakł. Farmakognozji, a następnie od 1 IX 1949 była zatrudniona jako pracownik naukowy w PAU (brak informacji o charakterze tej pracy). Od 1 IX 1950 sprawowała funkcję kierownika grupy biometrycznej w krakowskiej Pracowni Paleobotaniki Czwartorzędu warszawskiego Państw. Inst. Geologicznego; rozpoczęła badania nad zmiennością roślin wymarłych. Dn. 4 VI 1951 habilitowała się na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym UJ i otrzymała stopień docenta botaniki ze szczególnym uwzględnieniem systematyki roślin; podstawą była dwuczęściowa rozprawa Analiza zbiorowego gatunku Betula alba L. na podstawie pomiarów liści, opublikowana jako Analysis of the collective species Betula alba L. on the basis of leaf measurements (Part 1. Aim and metod of the work on the example of Betula verrucosa Ehrh., „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, Serie B: Sciences Naturelles (I)” 1949 nr 7–10, Part 2. Betula pubescens Ehrh., B. tortuosa Ledeb., B. carpatica Waldst. et Kit., tamże 1950 nr 1–3). W l. 1952–3 prowadziła w Inst. Botanicznym UJ wykłady monograficzne z morfologii drzew oraz zmienności roślin, a także zajęcia ze stosowania metod statystycznych w systematyce roślin oraz oznaczania drzew i krzewów w stanie bezlistnym.
Od r. 1953 pracowała S. w utworzonym t.r. przez męża Zakł. Botaniki (przekształconym w r. 1956 w Instytut) PAN w Krakowie, gdzie już w październiku 1953 zorganizowała Pracownię Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin (przekształconą w r. 1956 w Zakł. Zmienności Roślin) i objęła jej kierownictwo. Dn. 30 VI 1954 otrzymała tytuł profesora nadzwycz. i t.r. weszła w skład Rady Naukowej Zakładu, a potem Inst. Botaniki PAN. Prowadziła wieloletnie badania nad zmiennością kopalnych okryw owocowych i samych owoców rodzajów Carpinus i Ostrya, które naświetliły historię tych rodzajów w neogenie i czwartorzędzie Europy; opublikowała z tego zakresu szereg prac, m.in. Owoce rodzajów Carpinus i Ostrya. Cz. 1: Analiza cech i klucze do oznaczania („Prace Inst. Geol.” T. 10: 1953, wspólnie z M. Białobrzeską), Morphological investigations of the fossil Carpinus-nutlets from Poland („Acta Palaeobotanica” T. 1: 1960 nr 1) i Studies on the epidermis of recent and fossil fruits of Carpinus and Ostrya and its significance in the systematics and history of these genera (tamże T. 16: 1975 nr 1). W październiku 1954 zorganizowała dla botaników z całej Polski podstawowy kurs metod badania zmienności roślin. W pracy Wielopostaciowość liści drzew i jej przyczyny („Acta Societatis Botanicorum Poloniae” Vol. 24: 1955) stwierdziła związek postaci liści z fizjologicznym wiekiem drzewa, z położeniem ich na pędzie i w koronie drzewa, z tworzeniem się odrośli i obecnością kwiatostanów. Głównym osiągnięciem naukowym S-ej było opracowanie, testowanej przez wiele lat w praktyce, metody graficznej porównywania kształtów roślinnych, zwanej metodą linii wielkości i kształtu, lub metodą Jentys-Szaferowej (Graficzna metoda porównywania kształtów roślinnych, „Kosmos”, S. A., T. 66: 1951 nr 1–3, „Nauka Pol.” T. 7: 1959 nr 3); polegała ona na przyrównaniu poszczególnych prób statystycznych, scharakteryzowanych za pomocą średnich arytmetycznych, do jednej podobnie scharakteryzowanej próby, określonej jako jednostka porównawcza. Metoda ta, znajdująca zastosowanie zarówno w systematyce wewnątrzgatunkowej, jak i taksonach wyższej rangi, weszła w użycie na całym świecie; należy do najbardziej efektywnych metod stworzonych w botanice polskiej. W październiku 1957 została S. członkiem Komisji Biologicznej Oddz. Krakowskiego PAN, a w maju 1958 członkiem Komisji Ewolucjonizmu PAN. W l. 1958–72 wchodziła w skład Rady Naukowej Zakładu Dendrologii i Pomologii PAN w Kórniku (od r. 1962 Zakł. Dendrologii i Arboretum Kórnickiego). Dn. 13 XII 1962 została mianowana profesorem zwycz. Wielokrotnie wyjeżdżała, często razem z mężem, w celach naukowych za granicę, m.in. do Norwegii (1925), Szwecji (1925), Szwajcarii (1928, 1957, 1961), Wielkiej Brytanii (1930, 1931, 1956, 1964), Grecji (1958), Włoch (1958), Kanady (1959), Rumunii (1959), USA (1959), Austrii (1961), Czechosłowacji (1962), Jugosławii (1962), RFN (1962), na Węgry (1962), do Danii (1963) i ZSRR.
Dn. 1 I 1966 przeszła S. na emeryturę, ale kontynuowała dotychczasowe prace naukowe. Opublikowała rozprawę Badania systematyczno-doświadczalne nad Betula oycoviensis Besser. Experimental investigations on the taxonomy of Betula oycoviensis Besser („Roczn. Dendrologiczny” T. 21: 1967), w której wyjaśniła mieszańcowe pochodzenie brzozy ojcowskiej, gatunku uważanego przez długie lata za endemit. Była też redaktorem i współautorem monografii Zmienność liści i owoców drzew i krzewów w zespołach leśnych Białowieskiego Parku Narodowego („Monographiae Botanicae” T. 32: 1970), w której scharakteryzowano zmienność drzew i krzewów rosnących w warunkach puszczańskich w wybranych zespołach roślinnych Białowieskiego Parku Narodowego. Ogółem opublikowała ponad 70 prac i artykułów naukowych. Pod jej kierunkiem napisano co najmniej pięć prac magisterskich, sześć doktorskich i jedną habilitacyjną. Zmarła 16 I 1983 w Krakowie, została pochowana 20 I na cmentarzu Rakowickim w grobowcu obok męża (kw. Ba pł. 6). Była odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie z Władysławem Szaferem miała S. troje dzieci (informacje o nich w biogramie męża).
Köhler P., Bibliografia botaniki w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1918–1952–2000)…, Kr. 2004; Nowak M., Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk (1953–2003). Bibliografia, Kr. 2003 II; Zieliński, Mały słownik pionierów; – Jarowiecki J., Dzieje prasy polskiej we Lwowie do 1945 r., Kr.–Wr. 2008; Köhler P., Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności. Botany at the Academic Society of Cracow, Academy of Sciences and Lettres and the Polish Academy of Sciences and Lettres (1815–1952), „Studia i Mater. do Dziej. PAU” T. 2: 2002; tenże, Janina Maria Jentys-Szaferowa, „Wiad. Botaniczne” T. 48: 2004 nr 1–2 s. 67–71 (fot.); Staszkiewicz J., Prof. Dr Janina Jentys-Szaferowa. W 75-lecie urodzin, „Wiad. Botaniczne” T. 14: 1970 nr 4 s. 269–75 (fot.); tenże, Pro memoria prof. Dr hab. Janina Jentys-Szaferowa (1895–1983), tamże T. 31: 1987 nr 3 s. 139–42 (fot.); Strus A., Z prac Komisji Kwalifikacyjnej Pracowników Nauki i Wydziałów Polskiej Akademii Nauk, „Nauka Pol.” R. 11: 1963 nr 2 s. 175–7; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; Zastawniak E., Köhler P., Polskie badania paleobotaniczne trzeciorzędu. Polish paleobotanical research of the Tertiary, „Botanical Guidebooks” T. 25: 2001 s. 63–4 (fot.); – Szafer W., Wspomnienia przyrodnika. Moi profesorowie – moi koledzy – moi uczniowie, Wr. 1973 (fot.); – „Dzien. Urzęd. Min. Szkolnictwa Wyższego i Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki” 1954 nr 12 poz. 81; – Nekrologi z r. 1983: „Dzien. Pol.” nr 14, „Życie Warszawy” nr 15, 21; –AP w Kr.: Prywatne Gimn. Żeńskie im. Królowej Jadwigi w Kr., sygn. GŻKJ 6–8, Prywatne Gimn. Żeńskie H. Strażańskiej w Kr., sygn. GŻS 11–14; Arch. Nauki PAN i PAU w Kr.: sygn. IB–20 (mater. Inst. Botaniki PAN), sygn. PAU W III–6; Arch. UJ: sygn. S II 516, S II 517, S III 246 (Janina Szaferowa), sygn. WF II 50 (k. 25), sygn. WF II 378, WF II 419, WF II 504 (Janina Jentys-Szaferowa), sygn. WMP 46 (Janina Jentys-Szaferowa); B. Jag.: sygn. Przyb. 796/76 (fot.); Muz. Ogrodu Botanicznego UJ w Kr.: sygn. B 419; – Informacje córki, Anny Staniszewskiej i bratanicy, Barbary Gaszyńskiej z Kr.
Piotr Köhler